Về cuối thập niên 90 của thế kỷ trước, Bồ Đào Nha đã chạm tới một ngưỡng khủng hoảng. Đối diện với tỷ lệ nghiện ngập cao chưa từng thấy, quá tải nhà tù, và nạn dịch HIV tăng vọt, đất nước này vô cùng cần đến một giải pháp cấp thiết. Cuối cùng, sự thay đổi đã diễn ra vào năm 2001 khi Bồ Đào Nha quyết định phi hình sự hóa ma túy – thực hiện bước tiến đầu tiên của một thử nghiệm trọng đại ở cấp độ toàn quốc.
Phi hình sự hóa ma tuý không đồng nghĩa với hợp pháp hóa; những người vi phạm liên quan tới ma túy vẫn có thể phải chịu những hình phạt, nhưng ở đây quan điểm là định hướng lại các lực lượng hành pháp và tránh sự quá tải tại các nhà tù do giam giữ quá nhiều tội phạm phi bạo lực. Không phải mọi mô hình phi hình sự hóa đều có diện mạo giống nhau, nhưng giờ đây khi Bồ Đào Nha đã đạt được hiệu quả trong 16 năm qua, chúng ta hãy nhìn lại để thấy mô hình cụ thể tại đất nước này đã đem lại những hiệu quả như thế nào cho xã hội.
Hoạt động phi hình sự hóa ma túy trong lịch sử
Tại Bồ Đào Nha, các loại ma túy vẫn là chất bất hợp pháp, nhưng bất cứ người sử dụng nào mang theo các chất cấm với lượng đủ để sử dụng dưới 10 ngày sẽ chỉ bị tịch thu tang vật. Tiếp theo, họ sẽ trải qua một đánh giá với một nhân viên công tác xã hội, nhà tâm lý học, và luật sư. Chỉ có một tỷ lệ nhỏ trong số những người sử dụng ma túy ấy sẽ phải trải qua những hệ quả có mức độ nghiêm khắc hơn nữa, chẳng hạn như một vài ngày lao động công ích, hay bị cấm xuất hiện tại những nơi mà họ đã mua/sử dụng chất ma túy. Một số đối tượng vi phạm thuộc loại có nguy cơ cao có thể được nhận những lời mời tham gia điều trị. Chương trình cai nghiện ma túy là hoàn toàn tự nguyện ngoại trừ những trường hợp đặc biệt ngoại lệ nhất.
Địa hình của Bồ Đào Nha đã khiến đất nước này trở thành một điểm nóng cho hoạt động buôn lậu ma túy giữa Châu Âu và Châu Phi. Trong thập niên 80 của thế kỉ trước, heroin đã trở nên phổ biến, và bất chấp những chương trình trao đổi bơm kim tiêm và methadone do chính phủ tài trợ, những căn bệnh lây qua đường máu đã tăng vọt trong thập niên 90. Mặc dù Bồ Đào Nha dường như có lượng tiêu thụ ma túy thấp hơn nhiều so với các quốc gia láng giềng, song đất nước này vẫn có tỷ lệ mắc HIV ở đối tượng tiêm chích ma túy cao nhất tại EU – theo ước tính từ CIA: tính đến năm 2001, có hơn 22,000 người phải chung sống với HIV/AIDS.
Tuy vậy,quyết định phi hình sự hóa ma túy đã được triển khai với những cẩn trọng cần thiết. Trước đó, mô hình quốc gia phương Tây duy nhất từng nỗ lực phi hình sự hóa ma túy là Italy, và đất nước này đã thất bại trong mục tiêu thu hoạch những kết quả tích cực có thể quan sát được. nhiều người kịch liệt phản đối, nhất là những người thuộc Đảng Dân chủ Xã hội có tư tưởng bảo thủ đưa ra lý lẽ rằng sự lạm dụng ma túy sẽ tăng vọt và đất nước này sẽ trở thành một trung tâm du lịch ma túy. Sau cùng, Đảng Xã Hội có tư tưởng tiến bộ hơn đã đạt đủ khả năng để thông qua điều luật này, chủ yếu nhờ vào số lượng chiếm đa số của đảng phái này tại Quốc hội.
Những tác động của mô hình phi hình sự hoá ma tuý tại Bồ Đào Nha
Các khía cạnh của mô hình tại Bồ Đào Nha đã được sử dụng để ủng hộ cũng như công kích hoạt động phi hình sự hóa trong vai trò một đáp án cho rất nhiều vấn đề xã hội. Mặc dù nhiều số liệu thống kê trong đó khó có thể đo lường hay diễn giải, dường như hoạt động này đã có cả những tác động tích cực lẫn tiêu cực. Chúng ta hãy xem xét một vài điểm trong đó.
Phòng ngừa bệnh tật
Bồ Đào Nha đã chứng kiến một thay đổi tích cực trong lĩnh vực phòng ngừa bệnh tật, với tỷ lệ mắc HIV toàn quốc đã giảm ngoạn mục kể từ sau công cuộc phi hình sự hóa. Năm 2014, chỉ có 40 người sử dụng ma túy qua đường tiêm chích được xét nghiệm dương tính với HIV, so với con số 1482 người vào năm 2000. Tin tức tốt lành chưa dừng ở đó – sau gần 15 năm chống chọi lại căn bệnh viêm gan C với những kết quả không mấy khả quan, chính phủ Bồ Đào Nha đã cam kết thanh toán 100% chi phí điều trị. Kể từ đó, 96% trong số những người hoàn thành điều trị đã khỏi bệnh hoàn toàn.
Tỷ lệ sử dụng ma túy
Nhiều người ủng hộ hoạt động phi hình sự hóa quả quyết rằng xét trên tổng thể, Bồ Đào Nha đã thành công trong việc giảm bớt hoạt động sử dụng ma túy. Tuy nhiên, điều đó còn tùy thuộc vào cách chúng ta diễn giải những số liệu thống kê. Số đối tượng sử dụng ma túy trọn đời (được định nghĩa là những người đã từng thử bất kỳ loại ma túy nào, dù chỉ một lần) trên thực tế đã tăng từ 8% lên 12% trong thời gian từ năm 2001 đến năm 2007, sau đó giảm xuống còn 9.5% vào năm 2014. Những đối tượng sử dụng ma túy ‘gây rắc rối’ – những người đã phải trình diện với cảnh sát hay vào các trung tâm cai nghiện do thói quen sử dụng chất của họ – dường như đã giảm được hơn 10%. Tuy vậy, những số liệu này có thể có những sơ suất do những khác biệt về cách đánh giá qua năm tháng. Vấn đề sử dụng ma túy vẫn duy trì ở mức thấp, ví dụ như chỉ có 5% số người trong độ tuổi từ 18 đến 24 đã sử dụng cần sa trong tháng trước.
Việc thiếu thông tin khiến ta khó có thể định hình một bối cảnh về hoạt động sử dụng các loại chất ma túy ‘nặng hơn’ theo thời gian. Tuy nhiên, khi so sánh Bồ Đào Nha với những quốc gia láng giềng, số liệu họ đưa ra thấp hơn (theo chiều hướng tích cực.) Ví dụ như trong năm 2012, tỷ lệ người sử dụng cocaine trọn đời của Bồ Đào Nha chỉ bằng khoảng 1/10 so với Tây Ban Nha, và bằng 1/5 so với Pháp.
Tỷ lệ tội phạm
Mặc dù chúng ta đã thấy được một số lợi ích tích cực, xin đừng ngạc nhiên khi những thay đổi rộng lớn và lan tỏa này trong hệ thống pháp lý cũng đã đưa lại một số hệ quả tiêu cực. Dù còn có những tranh cãi, song vấn đề nổi cộm nhất là sự gia tăng về số lượng các vụ trọng án, cụ thể đã tăng khoảng 60% từ năm 2001 đến năm 2007. Tuy nhiên, kể từ đó số liệu đã giảm bớt, và hiện tại đang duy trì ở mức cao hơn 10% so với trước khi diễn ra hoạt động phi hình sự hóa .
Hoạt động giam giữ
Bức tranh toàn cảnh về vấn đề tội phạm chắc hẳn đã có thay đổi, song dường như nó vẫn chưa được thu hẹp lại. Số người bị giam giữ đã tăng nhẹ từ năm 2001 đến năm 2012 bất chấp thực tế rằng hiện tại chỉ có dưới một nửa số người so với lúc trước đang bị giam giữ vì những tội liên quan đến ma túy. Những người ủng hộ hành động phi hình sự hóa thường dẫn ra số liệu thống kê này như một dấu hiệu cho thấy ngành cảnh sát hiện nay đã bớt đi gánh nặng trong nghĩa vụ truy quét những tội phạm ma túy nhỏ lẻ, để có thể chuyên tâm vào những chuyên án tấn công những tội phạm nghiêm trọng hơn. Những người khác đưa ra lý lẽ rằng việc nới lỏng những điều luật về ma túy đã dẫn tới thêm nhiều tội phạm, và họ củng cố cho lời khẳng định của mình bằng cách dẫn ra sự gia tăng hoạt động ma túy trong thế giới ngầm – theo báo cáo từ các mật vụ được phỏng vấn trong nghiên cứu Chúng ta có thể học hỏi những gì từ công cuộc phi hình sự hóa các loại chất cấm tại Bồ Đào Nha?
Những điều rút ra từ công cuộc phi hình sự hoá ma tuý của Bồ Đào Nha
Nhiều người đã dẫn ra mô hình của Bồ Đào Nha như một bằng chứng để Hoa Kỳ nên thực hiện theo chính sách ấy. Tuy nhiên, không chắc chắn rằng Hoa Kỳ có thể áp dụng những biện pháp này trong thời điểm hiện tại. Những thành công mà Bồ Đào Nha đạt được không chỉ nhờ vào riêng hoạt động phi hình sự hóa ma túy: đất nước này có một nền tảng vững chắc trong lĩnh vực y tế công cộng xã hội hóa – một đặc điểm khác xa so với những gì chúng ta chứng kiến tại Hoa Kỳ.
Hoa Kỳ còn có những vấn đề lớn hơn rất nhiều như cố sát, tội phạm băng nhóm, và bạo lực liên quan đến súng. Tình trạng tội phạm trong thế giới ngầm vốn đã gây nhiều nhức nhối nếu lại mở rộng thêm nữa, hẳn sẽ gây ra những hậu quả khôn lường cho xã hội.
Cuối cùng, điều quan trọng là nên lùi lại để quan sát và hãy nhớ rằng những biến chuyển xã hội ở quy mô lớn không phải tự dưng mà có được. Bồ Đào Nha, cũng như phần còn lại của thế giới, đã chứng kiến một sự thay đổi chưa từng có trong lịch sử vào năm 2001. Những yếu tố bao gồm cuộc cách mạng kỹ thuật, sự mở rộng của EU, và cuộc khủng hoảng kinh tế đều cần được xem xét đến. Dù vậy, bất kỳ người nào ủng hộ công cuộc phi hình sự hóa ma túy cũng nên phân tích các kết quả một cách cẩn trọng. Từ những dữ liệu này, chúng ta có thể thu được những nhận định rất quý giá về những thành công và bất lợi có thể gặp phải trên con đường phía trước.
Nguồn: leafly
Xem thêm: Câu chuyện cần sa y tế điều trị bệnh ung thư
Xem thêm: Góc nhìn mới về cannabis tại Việt Nam – HempToday Podcast
Đơn Vị Tài Trợ:
215601
